Joan Didion: De verhalen die we onszelf vertellen

‘Als ik kon geloven dat op de barricades klimmen het lot van de mens ook maar een piepklein beetje zou verbeteren, zou ik het doen.’ Maar Joan Didion is geen wereldverbeteraar. Ze is wel een scherp waarnemer. De essays van haar hand die nu in het Nederlands zijn vertaald, zijn genadeloze waarnemingen en analyses die – en dat is de rode draad – het op dat moment geldende verhaal durven tegenspreken.

Joan Didion is een van de meest spraakmakende journalisten van Amerika. Ze maakt onderdeel uit van het zogenaamde New Journalism: de journalistieke stroming die met literaire stijlmiddelen verslag doet van opzienbarende gebeurtenissen. Het bekendste voorbeeld daarvan is ‘In Cold Blood’ van Truman Capote, waarin hij verslag doet van het onderzoek naar een gruwelijke moord. Maar ook Didion hoort bij de coryfeeën van deze beweging.

Het voert te ver om alle essays te belichten. In vogelvlucht: we komen het Manhattan van filmer Woody Allen tegen, de moord op Sharon Tate, de Monica Lewinsky-affaire, filmacteur John Wayne, de ontvoering van Patricia Hearst, maar ook persoonlijke beschouwingen over zelfrespect, de vrouwenbeweging en het nut van een notitieboekje.

Ik wil iets langer stilstaan bij de essays over Californië en New York. De titel van deze essaybundel is ‘De verhalen die we onszelf vertellen’. Daarmee bedoelt Didion de verhalen van de tijdgeest. Didion is een meesteres in het doorprikken van het op dat moment in de maatschappij vigerende verhaal. Neem de flower-power-tijd in Los Angeles.

In de tijdgeest van toen was het een verhaal van love and peace. Maar Didion was erbij en laat zien hoe onverschillig de hippies vaak waren. De lsd ging rijkelijk rond en dat ging gepaard met verwaarlozing van alles en nog wat – ook van kinderen die Didion tegenkwam, zoals de vijfjarige Susan die van haar moeder al een jaar lang lsd en peyote kreeg. En dat is nog maar één voorbeeld van haar participerende journalistiek. Het was een verwoestende tijd.

Een ander voorbeeld: het New York van de late jaren tachtig. In het diepgravende essay ‘Sentiment en duiding’ laat zij zien hoe de veroordeling van zogenaamde Central Park Five (bekijk de geweldige serie ‘When They See Us’ op Netflix!) niet alleen te maken had met de intimiderende druk van rechercheurs, maar ook met het ‘verhaal’ dat de stad van zichzelf vertelde: ‘een referentiekader waarin de feitelijke, sociale en economische krachten die bezig waren de stad te ontwrichten in het persoonlijke konden worden getrokken en zo konden worden weggemoffeld.’

De beschreven gebeurtenissen zijn van lang geleden. Alleen wie de laatste decennia van de vorige eeuw heeft meegemaakt, zal de essays goed kunnen volgen. Je moet dan wel even doorbijten: Didion schrijft vaak zulke lange zinnen, dat je soms terug moet lezen om de draad weer op te kunnen pakken. Maar dat is ook weleens een verademing in deze tijd van staccato-zinnen die als mitrailleurkogels op je afgevuurd worden.