Op reis door de Derde Wereld in de VS

Amerika geeft in Afrika miljarden uit aan ontwikkelingssamenwerking, maar de Derde Wereld in eigen land wordt over het hoofd gezien – dat is een van de belangrijkste conclusies die Paul Theroux trekt na zijn reis door het diepe Zuiden van de VS.

Het is vanouds het armste deel van het land, maar door de goedkope arbeidskrachten elders in de wereld vertrok de laatste decennia ook nog eens menig bedrijf. Het heeft de bevolking nog dieper in de armzaligheid gedrukt. Je voelt de verontwaardiging die bij de reisschrijver regelmatig opwelt. Ze richt zich vervolgens vaak tegen Bill Clinton die goede sier maakt in het buitenland met zijn hulpprogramma’s, maar die geen cent lijkt uit te geven in de streek waar hij zelf vandaan komt.

Theroux is bekend van zijn reisboeken over Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Maar dit keer koos hij voor een reis per auto (de eerste keer voor hem!) door de zuidelijke staten in eigen land. Hij koos niet voor highlights als Nashville, Memphis of New Orleans, maar voor de kleine dorpen waar de plattelandsbevolking ploetert om het hoofd boven water te houden.

‘Religie’, ‘wapens’ en ‘rassendiscriminatie’ zijn naast armoede de andere sleutelwoorden die regelmatig terugkomen in het indrukwekkende boek. Op elke straathoek is in het Zuiden wel een kerk te vinden, want het diepe Zuiden is doortrokken van religie. En kerken zijn er dan ook centra van het sociale leven en dus kiest Theroux al snel voor kerkdiensten om mensen te leren kennen. Hij komt er vaak een merkwaardig Bijbelgebruik tegen, wat hem de opmerkingen ontlokt als: ‘de Bijbel is vaak het gelukkige jachtveld van een onevenwichtige geest’.

Maar naast kerken zijn ook de talloze wapenbeurzen gewilde plekken om contacten te leggen. Het betreft dan vooral het blanke deel van de bevolking: het zwarte deel is er niet te vinden. Blank en zwart leven over het algemeen gescheiden. Want de slavernij mag dan al sinds lang zijn afgeschaft en de burgerrechtenbeweging al een zaak van vijftig jaar geleden, discriminatie is er nog springlevend. Al zijn blanken er vaak net zo arm als de zwarte bevolking.

Theroux gaat niet over één nacht ijs. Hij reisde vier keer naar de zuidelijke staten: in elke seizoen een keer. Dat bood hem de gelegenheid om terug te gaan naar plekken waar hij eerder was en er bekenden opnieuw te bezoeken. Zo ontstaat een indringend beeld van het leven aan de onderkant van de Amerikaanse samenleving. Prachtige foto’s van Steve McCurry brengen de in taal geportretteerde mensen nog dichterbij.

Theroux heeft oog voor de mensen, maar ook voor het landschap. De rivier de Mississippi wordt regelmatig bezongen. Maar over ‘bezongen’ gesproken: de muziek van het Zuiden krijgt minder aandacht. Terwijl het Zuiden toch bekend is als de ‘cradle’ van menig muziekstijl. Wie houdt van die muziek, krijgt in dit boek wel een heldere illustratie bij de teksten die je vaak in deze muziek tegenkomt en dan met name bij de uitzichtloze situatie van het leven die er vaak in wordt bezongen.

Ik reisde zelf vorig jaar door deze staten. Al kwam ik niet in de kleine achterafdorpjes, ook vanaf de snelwegen zag ik vaak de armoedige huizen en de aftandse trailers waarin mensen wonen. Triest. Inderdaad: de Derde Wereld in het rijkste land ter wereld. En toch heeft het diepe Zuiden een mythische aantrekkingskracht.

De reisschrijver daarover: ‘Ik zeg: negeer de boeken en ga erheen. Het diepe Zuiden van vandaag staat niet in de boeken, dat zit in de mensen daar, en die mensen zijn gastvrij, ze zijn spraakzaam, en als ze je mogen, zullen ze je hun verhalen vertellen. In het diepe Zuiden voelde ik me een gezegende reiziger in een veronachtzaamd gebied.’