Hans Achterhuis heeft ooit theologie gestudeerd. Maar hij heeft op een zeker moment zijn theologische bibliotheek verpatst, want hij beschouwde zich niet meer als gelovig. Toch is zijn theologische bagage nog wel herkenbaar. Hij weet veel over de achtergronden en ontstaansgeschiedenis van de geboden.
Ik vond dan ook de hoofdstukken van Achterhuis verreweg het interessantst. Niet alleen vanwege zijn theologische achtergrond. Hij lijkt de strekking van de geboden voor mijn gevoel ook beter te recyclen in bruikbaar gedachtegoed voor vandaag. Zo laat hij zien dat het monotheïsme vaak onlosmakelijk verbonden is met geweld en dwang, maar dat het eerste gebod misschien juist laat zien dat je God niet kunt gebruiken voor jouw doeleinden.
Aan het eind verbindt hij het onverdraagzame dat het monotheïsme in zich heeft nog met het laatste gebod. Dat vond ik heel verrassend. De decaloog verbiedt het begeren, maar God zelf lijkt in de Bijbel daar ook een speelbal van. Hij kan het niet hebben dat andere goden de positie innemen die Hem toekomt. Die religie-kritische noot biedt mij veel stof tot nadenken. Is dat Godsbeeld niet een aanjager van onverdraagzaamheid?
De hoofdstukken van Maarten van Buuren vond ik minder interessant en overtuigend. Hij laat bijvoorbeeld zien dat het gebod tot echtbreken vooral te maken heeft met het eigendomsrecht dat mannen op hun vrouwen konden doen gelden. Een terechte analyse! Maar om de liefde nu tot een uitvinding van de 12de eeuw te bestempelen? Lees het Hooglied eens, zou ik zeggen. Of de verhalen over Jacob die veertien jaar werkte voor de liefde van zijn leven.
In het Jodendom vindt voortdurend een discussie plaats over de toepassing en geldigheid van de geboden. De verandering in tijden en plaatsen vragen om interpretatieverschuivingen. Je zou dit boek een seculiere vorm van dat proces kunnen noemen. Daarbij blijken voor de schrijvers bepaalde geboden onbruikbaar geworden, maar voor andere geboden vinden ze creatieve verbindingen met actuele thema’s uit onze leefwereld. Voor de filosofisch en theologisch geïnteresseerden een aanrader!
‘Over de doden niets dan goeds,’ luidt het gezegde. Dat maakt een eerlijke bespreking van de laatste bundel poëzie van Joost Zwagerman ook wat ingewikkeld. Zoals bekend stierf Zwagerman een zelfgekozen dood. Uit het nieuws was al bekend dat er van zijn hand een bundel religieuze poëzie zou verschijnen. Die ligt inmiddels al een paar maanden in de winkel. Maar nu pas en na herlezing durfde ik een bespreking aan.
De roman ‘Het tumult van de tijd’ vertelt het beklemmende levensverhaal van de Russische componist Sjostakovitsj. Het boek opent met een scene op het trapportaal van zijn appartement. Daar heeft de componist zich geposteerd omdat hij denkt elk moment opgepakt te kunnen worden. En hij wil niet dat zijn gezin getuige zal zijn van die arrestatie. Daarom heeft hij zijn koffer gepakt en zit alvast klaar.