Remmelt Meijer & Peter Wierenga: Herkerken. De toekomst van geloofsgemeenschappen

In kerken is al jaren sprake van een missionaire omslag. De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) kent inmiddels talloze pioniersplekken. En in Engelstalige landen is al langer sprake van zogenaamde ‘Emerging Churches’ en ‘Fresh Expressions of Church’. Slaagt het boek ‘Herkerken’ er dan nog in om nieuwe inzichten of wegwijzers te bieden?

De schrijvers sluiten aan bij een actuele ontwikkeling: de gevolgen van de coronacrisis voor de kerken. Deze crisis versnelt een transitieproces dat al gaande was in een samenleving die steeds individualistischer wordt. Ze brengt aan het licht waar de achilleshiel van veel kerken ligt: zij concentreren zich – aldus de schrijvers – teveel op gebouwen en kerkdiensten dan op mensen.

Meteen na het uitbreken van de crisis bleek dat uit het volgende: kerken gingen eerst en vooral livestreamdiensten uitzenden. Daarmee te kennen gevend dat de bestaande dienst de kern vormt van ons kerkzijn. Maar die kerkdienst raakte al sleets. Voornamelijk door het one size fits all-principe: in één dienst moet iedereen tevreden gesteld worden.

Maar deze tijd vraagt vooral om ‘vloeibare’ wijzen van kerk-zijn, aldus de auteurs: experimenteren in kleine groepen. Want niet de vaste organisatie met haar regeltjes moet centraal staan, maar de mensen en relaties. De toekomst vraagt om een kerk die is als een nieuwe familie. Zij moet een broedplaats van liefde zijn. De grote nadruk op de waarheid die in veel kerken overheerste, heeft dat in de weg gestaan.

Concreet: de schrijvers pleiten voor kleine groepen die elk hun vieringen hebben. Om het zicht op de grote gemeenschap niet kwijt te raken zou er één keer per maand een gezamenlijke kerkdienst moeten zijn. Maar de nadruk moet liggen op: mensen verbinden met God, elkaar en de buurt of wijk. Daar moet het geloof geleefd worden. En dus moet de organisatie daaraan aangepast worden.

Het klinkt mooi, maar nieuw is het niet. De schrijvers gebruiken het woord vloeibaar, maar noemen nergens het in missionaire kringen inmiddels klassiek geworden boek ‘The Liquid Church’ van Peter Ward. Het kwam uit in 2002 en heeft grote invloed (gehad) op nieuwe vormen van kerk-zijn. Ik kwam in ‘Herkerken’ ook sporen tegen van ideeën en observaties van de Australische theologen Michael Frost & Alan Hirsch die in hun boek ‘The Shape of Things to Come’ de contouren van de kerk van de toekomst schetsen. Jaargang van hun boek: 2003! Kortom, ‘Herkerken’ is voor een belangrijk deel een herhaling van zetten.

Dat alles doet vermoeden dat de schrijvers van ‘Herkerken’ uit de wat orthodoxere kerken komen waar een inhaalslag gemaakt moet worden. Die inhaalslag bepleiten zij overigens op heldere wijze. In overzichtelijke en goed geschreven hoofdstukken voeren zij de lezer stap voor stap mee. En elk hoofdstuk eindigt met overzichtelijke tekeningen en samenvattingen.

Toch riep het boek bij mij ook vragen op. Zo moet liefde de kernwaarde voor de kerk van de toekomst worden. ‘Met liefde als startpunt wordt dat een stuk eenvoudiger,’ schrijven ze. ‘O ja?’ denk ik dan. Ik begrijp daar wel iets van als scherpslijperij op gebied van ethiek en dogmatiek in kerken nog steeds de achtergrond is. Maar is liefde werkelijk zo gemakkelijk? Lijden wij ook geen nederlagen in de liefde? Waarom staat het liefdegebod zo vaak in de Bijbel? Omdat het zo moeilijk is!

De theologische laag van het boek gaat dan ook niet al te diep. Het doet soms meer denken aan een managementboek. Dan grijpen de genoemde Engelstalige boeken dieper. Of ben ik hier teveel theoloog/predikant? De kerk van de toekomst moet van onderop komen, bepleiten de schrijvers. Misschien hebben de schrijvers gemeenteleden op het oog in wie de kerk van de toekomst sluimert? Ik zou het boek dan ook vooral aanbevelen bij (jonge) gemeenteleden voor wie pionieren in de kerk nieuw is.