Ook van God kun je een afgod maken

De mens heeft een ontembare zucht naar zekerheid en bevrediging van zijn behoeften. Dat resulteert in het scheppen van afgoden. Zelfs van God kunnen wij zo’n afgod maken. Dat is de rode draad in dit boek van de spraakmakende theoloog Peter Rollins.

Rollins is een vertegenwoordiger van de Emergent Church, een nieuwe vorm van kerkzijn die zich niet gemakkelijk in een hokje laat onderbrengen. Ze is, zeg maar, vloeibaar. Ze neemt de vorm aan van de context waarin zij opduikt. Rollins is net zo vloeibaar en dynamisch. De orthodoxe ketter – zo noemt hij zich.

Hoewel een vertegenwoordiger van een nieuw soort kerk, deelt hij zijn boek in in een drieslag waarin je bijna de hink-stap-sprong van de Heidelbergse Catechismus terugziet: ellende-verlossing-dankbaarheid. Bij Rollins heten ze oude schepping-nieuwe schepping-nieuw collectief.

Rollins start bij onze ‘ellende’. Die begint al vroeg, namelijk als je als kind van de moeder gescheiden wordt. Dan ontstaat een gemis, een kloof waardoor de mens een hang naar zekerheid en geborgenheid krijgt. Maar door die hang gaan we afgoden scheppen: producten waarvan we ten onrechte denken dat ze ons gelukkig maken.

Van God kan ook zo’n ‘geluksproduct’ gemaakt worden. En Rollins is van mening dat kerken en geloofsgemeenschappen dat op grote schaal doen. Maar dat is een afgod die niet waarmaakt wat hij belooft. Rollins wil laten zien dat de boodschap van het evangelie de afgoden wil vernietigen. Het wil ons brengen tot een levensinstelling die deze hang naar zekerheid opgeeft en het kwetsbare, barre leven omarmt.

Jezus is ons dat komen voordoen. Sterker nog, in hem verscheen God die de afgod teniet doet. Hij ‘daalde af’ en deelde met ons dit eindige, kwetsbare leven. Zo werd zichtbaar hoe en wie de ware God is: een mysterie dat dit imperfecte leven omarmt en zinvol maakt, een mysterie dat nooit een verlengstuk kan zijn van onze primaire wensen en behoeften.

Door deze boodschap kan een nieuwe gemeenschap ontstaan. Een gemeenschap waarin wij ons niet wentelen in een collectief eigen gelijk, maar waar we geconfronteerd worden met mensen die anders zijn dan wij en die tegelijk een spiegel zijn waarin wij ons eigen ware gezicht zien en leren aanvaarden. Kortom, een gemeenschap waarin vermeende gedeelde identiteit gebroken wordt en ieder individu zijn ware aard kent en aanvaardt.

Mijn leeservaring: ik ging van uiterste naar uiterste. Op sommige punten raakte Rollins mij diep en las ik hem met instemming. Zijn redenering is vaak scherpzinnig, zijn ideeën aanstekelijk. Vooral waar hij spreekt over God als mysterie. Citaat: ‘De afgod die wij begeren is niet alleen zinvol voor ons, maar is zó buitengewoon zinvol dat al het andere daadwerkelijk zinloos wordt. Daarentegen is de God die in de liefde te vinden is niet zinvol, maar God is die werkelijkheid die de wereld zinvol maakt’.

Maar ronduit teleurstellend vond ik het derde deel. Je denkt: nu komt het, nu horen we wat het praktisch gaat betekenen en hoe we moeten leven. Maar het hoofdstuk is een opsomming van cursussen, evenementen en performances (liturgieën kan ik het niet noemen) die gepraktiseerd worden in Rollins’ eigen gemeenschap in Belfast en die maar één richtpunt lijken te hebben: de ontregeling en deconstructie van onze hang naar zekerheid.

Zo eindigt het boek spartaans en ‘kaal’. Geen woord over het gebed of het geloof in het dagelijks leven. Een anticlimax. Jammer, want het boek verdiende meer. Rollins heeft er zich op het laatst te gemakkelijk vanaf gemaakt.