Zwagerman groot kenner Amerikaanse cultuur

Joost Zwagerman is behalve een groot liefhebber ook een groot kenner van de Amerikaanse cultuur. Het wekt dan ook geen verbazing dat, toen Zwagerman vijftig werd en zijn uitgeverij hem ter gelegenheid daarvan de aanbieding deed een keuze uit zijn werk te mogen bundelen, de schrijver koos voor een selectie essays en artikelen die alle gaan over Amerika. ‘Omzwervingen in de Amerikaanse cultuur’ kregen ze als ondertitel mee.

Deze omzwervingen zijn gebundeld in twee kloeke delen, waarvan deel één de literatuur tot onderzoeksgebied heeft en deel twee gaat over popmuziek, film en beeldende kunst. Deel één is het meest omvattend, en: het meest compleet, voeg ik er aan toe. Waarom deel twee dat niet is, daar kom ik zo meteen op. Maar deel één biedt een rijk overzicht – niet alleen van wat Zwagerman over en van de Amerikaanse literatuur gelezen en besproken heeft, maar van de Amerikaanse literatuur zelf. Het verleden komt aan bod, maar ook het heden. Van Henry James en Herman Melville tot Douglas Coupland en David Foster Wallace – de belangrijkste schrijvers uit de laatste 150 jaar krijgen aandacht. Zwagerman blijkt goed ingevoerd de Amerikaanse literatuur, en: een nuttige gids die je leidt naar onbekende gebieden.

Dat laatste geldt in ieder geval voor mij. Het werk van Douglas Coupland las ik bijvoorbeeld nooit: het kwam mij als te gewild eigentijds over – zoiets als het werk van Bret Easton Ellis, waar ik mijn bekomst van had. Maar het enthousiasme van Zwagerman voor het werk van zijn Amerikaanse collega Coupland werkte aanstekelijk en ik las diens ‘Life After God’. Ik werd niet teleurgesteld – zie mijn bespreking elders op deze site. En zo staat er na lezing van Zwagermans cassette nog wel meer op mijn lijstje.

Jammer is dat Zwagerman kennelijk geen belangstelling heeft voor de Amerikaanse poëzie. Graag hem ik hem gehoord over dichters als Robert Frost, Marianne Moore, Philip Levine, Rita Dove of Louise Glück – zomaar wat bekende namen uit de Amerikaanse poëzie. Om Walt Whitman, the grand old man van de Amerikaanse poëzie, kon Zwagerman niet heen, en ook Allen Ginsberg valt niet buiten zijn horizon, maar daar blijft het dan ook bij. Een omissie, zou ik zeggen.

Een veel groter gat laat Zwagerman in het tweede deel vallen. Daarin komt de popmuziek aan de orde. Je zou zeggen: dat moet wel gaan over de muzieksoorten die ontstaan zijn in het zuiden van de Verenigde Staten: de blues, jazz, country en rock and roll. Zeg ‘New Orleans’, ‘Clarksdale’, ‘Memphis’, ‘Nashville’ en je hebt alle bronnen genoemd waaruit de muziekstromingen opwelden waarmee Amerika de wereld verrijkte. Maar bij Zwagerman zijn het alleen Madonna, Prince en Michael Jackson die zijn aandacht vangen. Wat dat betreft blijkt de schrijver een kind van de jaren zestig, in de jaren tachtig opgegroeid. Lou Reed valt niet helemaal binnen die periode, maar krijgt vooral aandacht omdat Zwagerman verslingerd blijkt aan het werk van Andy Warhol (Lou Reed was lange tijd een slippendrager van Warhol). Warhol krijgt dan ook ruime aandacht in de bundel.

De gaten die Zwagerman laat vallen met betrekking tot popmuziek en poëzie, komen niet in mindering van de bewondering die ik heb voor zijn brede belangstelling en kennis van de Amerikaanse cultuur. Al lezende dacht ik geregeld: ‘Wat heeft hij veel gelezen en gezien! Waar haalt deze man nog de tijd vandaan om te schrijven?!’ Toch is het juist ook zijn schrijfstijl die op mij indruk maakte: vlot, eloquent, overdacht en toch meeslepend. Het enthousiasme voor de Amerikaanse cultuur weet Zwagerman om te zetten in taal die het vuurtje ook bij de lezers behoorlijk weet op te stoken. Eén ding moet Zwagerman voortaan echter beslist nalaten: het gebruik van het woordje ‘naysayer’. Hij gebruikt het teveel en dat doet iets te populairdoenerig aan.