Woensdag 6 november was een zwarte dag. Trump won de Amerikaanse verkiezingen. Met een land slide nog wel. Een ramp. Ik was er ziek van. Op Facebook postte ik dan ook een groot zwart vlak zonder commentaar.
In mijn omgeving reageerden eigenlijk alle mensen op deze wijze: ‘Begrijp je dat nou? Hoe kunnen al die kiezers op Trump nu zo stom zijn?!’ Dat is voor een deel een begrijpelijke reactie. Maar voor een deel niet. Je maakt je er óók te gemákkelijk vanaf door al die mensen weg te zetten als dom.
In 2016 schreef Arlie Russell Hochschild het boek Strangers in their own land. Het was een verslag van een onderzoek in wat wel Cancer Alley wordt genoemd. Dat is de strook aan de Mississippi tussen Baton Rouge en New Orleans. Aan weerszijden van die rivier staan petrochemische bedrijven. Ze zorgen voor enorme vervuiling. En de bevolking is er arm.
Russell Hochschild is sociologe aan de Berkeley, een vanouds links-liberale universiteit in Californië. Maar ze ging een tijdje wonen in het Diepe Zuiden, the Heart of the Political Divide, zoals de ondertitel van haar boek luidde. Haar vraag: waar komt al die woede van rechtse stemmers toch vandaan? Ze vond een patroon dat te maken heeft met de mythe van de American Dream.
Ze gebruikte het volgende beeld. Stel je de Amerikaanse Droom als volgt voor. Alle mensen staan achter elkaar in een lange rij. Die rij bestijgt een berghelling. De ene Amerikaan staat verder in de rij en dus hoger dan de ander. Maar dat geeft niet, want de mythe van de American Dream houdt je voor dat, als je maar hard genoeg werkt, je vanzelf opschuift in die rij. Ook jij kunt de top bereiken en dan begint aan de andere kant van de heuvel je nieuwe leven.
Maar – zegt ze – de mensen achteraan in de rij onder aan de heuvel staan al jaren stil. Ze komen niet vooruit. Ze zijn arm en kansloos. Hebben vaak twee of drie banen om rond te komen. En toch zit er geen beweging in hun deel van de rij. Sterker nog, ze hebben het idee dat anderen voordringen of bevoordeeld worden. Dat zijn, zeg maar, de groepen die progressief Amerika in bescherming neemt: immigranten, de zwarte bevolking, homoseksuelen, de links-liberale elite.
Rechts speel daar handig op in. Een zondebok is immers snel gevonden. Waardoor rechts meer aanhang krijgt. Worden die arme mensen daarmee geholpen? Welnee. Russell Hochschild spreekt van ‘de grote paradox’. Ze schieten daarmee in hun eigen voet. Rechts helpt hen ook niet. Integendeel. Ze beschrijft het met mededogen. Behalve over ‘woede’ spreekt ze over ‘rouwen’ bij rechts Amerika.
Wie weleens door het Diepe Zuiden van Amerika heeft gereisd, zag ongetwijfeld ook de diepe armoede. Bij de zwarte én bij de witte bevolking. Vervallen huisjes. Trailerparken. En elders is het niet anders. Van de Tv kennen we de rijen tentjes in straten van Los Angeles van de dakloze verslaafden. En bekijk de film Nomads eens. Die gaat over mensen die geen huis meer kunnen betalen en door Amerika rijden in kleine bestelbusjes. Daar wonen ze in en trekken van baantje naar baantje. In de film spelen veel echte nomads mee.
Er is – naast de perverse rijkdom – diepe en bittere armoede in Amerika.
De Democraten hebben deze arme laag van de bevolking in de afgelopen jaren ook niet vooruit geholpen. Dat wordt naar mijn mening te weinig onderkend in Europa. De armen horen bij de deplorables waar Hillary Clinton acht jaar geleden denigrerend over sprak, de verachtelijken of betreurenswaardigen. En kortelings sprak Biden over de aanhang van Trump als garbage. Je zult als Trump-sympathisant maar het gevoel hebben dat je uitzichtloos op achterstand staat in de maatschappij en je president spreekt over je als ‘vuilnis’. Dat Kamala Harris zich tijdens haar campagne heeft omringd met talloze celebraties, de exorbitant rijke happy few, heeft daarbij volgens mij ook niet geholpen. En o ja, voormalig presidenten Clinton en Obama vangen elk honderdduizenden dollars voor een uurtje speechen! Is het dan een wonder dat er mensen twijfelen aan je moreel gehalte en goede bedoelingen?
De sympathie van een groot deel van de Nederlanders ligt bij de Democraten. En ja, die partij is nog altijd honderd keer beter dan de gevaarlijke narcist die nu opnieuw het Witte Huis gaat betrekken. Maar zijn aanhang alleen maar dom noemen, miskent de diepe wanhoop bij een deel van de Amerikaanse bevolking. Miskent ook het structurele gebrek bij de Democraten aan echte verontwaardiging over de uitzichtloze armoede in hun land.
(De foto bij dit stukje is van Mirjam Sterk, CDA-gedeputeerde in Utrecht. Zij woonde een tijdje in de VS.)
Op mijn stapeltje ‘spirituele voeding’ liggen vijf boeken. Ik lees er dagelijks in. Er is één uitzondering. Het is een boekje dat ik ooit kocht in België op een brocantemarkt. Het heet ‘Petit Dominical Français’. Ik kijk er maar af en toe in. Het ligt er vooral als symbool.